نظارت مردمی بـر محتوای مجازی

این امر در نظام فرهنگی کشور حرکت جدیدی است که امکان نظارت عمومی و مردمی را فراهم کرده. اگر شما تجربه خوشایندی از این دست سامانه‌ها ندارید و گمان می‌کنید قرار نیست کلام‌تان شنیده شود و در مقابل ثبت‌نظرتان شاهد تغییر باشید باید بگوییم که اتفاقا «ساپرا» جایی است که صدای‌تان شنیده می‌شود و دیدگاه شما با نگاه کارشناسی مورد بررسی قرار می‌گیرد تا اگر موردی از چشم نهاد تنظیم‌گر دور مانده با دقت‌نظر شما عیان و اصلاح شود. سال 1399 بود که ساترا با راه‌اندازی رسمی سامانه پایش مردمی از طریق نشانی sapra.ir رسیدگی به شکایات کاربران را جدی‌تر از همیشه آغاز کرد. در ادامه این نوشتار نگاهی به این سامانه داریم تا بیشتر با نحوه ثبت، دسته‌بندی و ارزیابی شکایات ثبت‌شده آشنا شویم. 

بدیهی است تعداد محتواهایی که روزانه در رسانه‌های صوت‌وتصویر بارگذاری می‌شود بسیار زیاد است و امکان این‌کهیک سازمان یا رگولاتور بتواند تمام این محتوا را پایش مداوم کند، وجود ندارد. درواقع این حجم از محتوا اگر با نظارت و حمایت کاربران همراه نباشد عملا ساماندهی و پایش این حوزه و رسیدن به یک فضای مجازی سالم ممکن نخواهد بود. سامانه ساپرا این امکان را به کاربران می‌دهد که در صورت مشاهده هرگونه تخلف در رسانه‌های صوت‌وتصویر فراگیر، از طریق این سامانه به ساترا گزارش دهند و ساترا نیز در اسرع وقت پیگیر حقوق کاربران خواهد بود. شکل‌گیری این سامانه پایش مردمی را می‌توان نتیجهیک مطالبه عمومی و حتی در سطح جهانی دانست، چون نتایج برخی تحقیقات در سال ۲۰۱۹ در انگلستان نشان می‌دهد که ۷۰ درصد کاربران بزرگسال فضای مجازی مطالبه ورود نهاد تنظیم‌گر به حوزه فضای مجازی را دارند. اینآمار در سال ۲۰۱۸، حدود ۶۰ درصد بوده‌است که روشن می‌کند مطالبه کاربران کم نیست. این موضوع نشان می‌دهد حفاظت و صیانت از فرهنگ و ارزش‌های فرهنگی در فضای مجازییک مطالبه و دغدغه جهانی است.

همان‌طور که اشاره شد سامانه پایش مردمی رسانه‌های صوت‌وتصویر فراگیر به‌نام ساپرا  (sapra.ir)  از سال 1399 راه‌اندازی شده و البته به مرور با تغییرات مثبت همراه بوده و به‌این‌ترتیب هرکس که محتوای نامناسبی در فضای مجازی می‌بیند می‌تواند با مراجعه به این سامانه گزارش خود را ثبت کند. سری به این سایت زدیم تا به‌صورت عملی با این روند آشنا شویم. اگر شما هم نشانی ذکرشده را در یک موتور جست‌وجوگر وارد کنید سایت ساپرا برای‌تان نمایان می‌شود. تلاش شده‌است که این سامانه با کلیدواژه‌های ساده و واضح در گوگل و دیگر موتورهای جست‌وجوی اینترنتی قابل دسترس باشد و برای کاربران به‌آسانی نمایان شود.

در این سایت نوشته شده‌است: «کاربران گرامی، در صورت مشاهده هرگونه تخلف در رسانه‌های صوت‌وتصویر فراگیر داخلی می‌توانید لینک محتوای مورد نظر را در سامانه ساپرا ثبت کنید. اطلاعات ارسالی شما محرمانه بوده و صرفا جهت پالایش تخلفات احتمالی مورد استفاده قرار می‌گیرد.» بنابراین از اینبابت خیال‌تان راحت است که مشخصات هویتی شما محرمانه خواهد ماند. کاربران با ورود به سامانه و زمانی که گزارش خود را در هرکدام از بخش‌ها ثبت می‌کنند می‌توانند نام‌خانوادگی، شماره‌تلفن و پست‌الکترونیک را هم وارد کنند اما این بخش اختیاری است. درصورتی‌که مایل باشند و این اطلاعات را تایپ کنند دست‌اندرکاران این کار می‌توانند فرد را از اقدامات انجام‌شده مطلع سازند. البته بخش پیگیری گزارش در سامانه هم وجود دارد که از طریق آن‌هم می‌توان نتیجه را جویا شد. 

آشنایی با بخش‌های سامانه

سامانه پایش مردمی رسانه‌های صوت‌وتصویر فراگیر شامل شش بخش مختلف برای ثبت گزارش است. محتوای نامناسب یکی از این بخش‌هاست که شامل مصادیقی همچون محتوای ضدکودک و خشونت‌بار، محتوای غیراخلاقی و ضدخانواده، نفرت‌پراکنی و ایجاد اختلافات قومی و مذهبی، موادمخدر و داروی غیرمجاز و محتوای مشتمل بر صحنه‌های جنسییا برهنگی می‌شود. کاربران با کلیک روی این بخش وارد صفحه‌ای می‌شوند که شامل بخش‌های متفاوت برای ورود اطلاعات است. جایی هست که می‌توان آدرس وبسایت متخلف را در آن وارد کرد. همچنین قسمتی برای توضیحات مهیا شده‌است. زمان دقیقی که کاربر در فیلم یا ... محتوای نامناسب دیده‌است هم وارد می‌کند تا دقیق‌تر قابل پیگیری باشد. کاربر می‌توان سند تخلف را هم بارگذاری کند اما این بخش اجباری نیست. یعنی صرفا آدرس وبسایت و زمان مشاهده تخلف برای ثبت شکایت کافی است.  بخش دیگر در این سامانه مربوط به ثبت گزارش برای نقض مالکیت فکری است. مواردی همچون انتشار اثر بدون اجازه مالک یا سازنده آن، نقض حریم شخصی، جعل نشان و هویت و محتوای ناقض شدید مالکیت فکری اشخاص حقیقی و حقوقی زیرمجموعه این قسمت است. 

پرسش این است که ثبت شکایت در هر یک از بخش‌ها چگونه پیگیری خواهد شد؟ گزارش‌هایی که در سامانه ساپرا ثبت شده‌است، دسته‌بندی می‌شود. اگر برخی گزارش‌ مربوط به محتوای نامناسب باشد در اختیار معاونت پایش و نظارت ساترا قرار می‌گیرد. بعضی از این محتواها مواردی است که لازم است از طریق کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای پیگیری شود. بعضی از این موارد نیز توسط معاونت پایش و نظارت ساترا پیگری و در صورت صحت، به سکوی متخلف تذکر داده می‌شود. 

در ادامه باید گفت بخش دیگر در این سامانه برای گزارش تخلفات در حوزه تبلیغات تعریف شده‌است که مواردی نظیر اغواگری و فریبکاری در تبلیغات، عدم ارائه سرویس با کیفیت تعهد شده، مصرف ترافیک با وجود اعلام رایگان بودن و ارائه نشدن خدمات پشتیبانی مناسب شامل می‌شود. اگر تخلفات، مربوط به تبلیغاتیا مسائل مالی در این فضا باشد، به معاونت توسعه بازار و کسب و کار ساترا ارجاع داده می‌شود تا آنجا پیگیر این تخلف باشند. همچنین اگر مواردی در این تخلفات دیده شود که به پیگیری حقوقی نیاز داشته‌باشد، در اختیار معاونت تدوین مقررات و امور حقوقی ساترا قرار می‌گیرد. 

بخش دیگر مربوط به ثبت شکایاتی از محتوای جعلی و کاذب است که شامل اخبار و محتوای جعلی و کذب، تهمت و افترا، توهین به اشخاص حقیقی یا حقوقی و محتوای آسیب‌رسان به امنیت و آرامش عمومی جامعه می‌شود. شکایت‌های این بخش هم به معاونت پایش و نظارت ساترا ارجاع داده می‌شود.

دسته بندی‌ شکایات

گزارش تخلفات فنی هم عنوان بخشی دیگر است که تخلف در کیفیت پخش، تخلف در ترافیک، استفاده غیرمجاز از اطلاعات شخصی، اشکالات تخصصی و... را می‌توان به عنوان مصادیق آن نام برد. اگر تخلف ثبت شده در کیفیت پخش یا حوزه‌های تخصصی دیگر این بخش باشد، در نظام رتبه‌بندی سکوها موثر خواهد‌بود؛ زیرا هر سکو در اداره کل صدور موجز ساترا نمره‌ای دارد که این نمره باعث تعیین میزان حمایت‌های ساترا یا در نقطه مقابل اعمال برخی محرومیت‌ها می‌شود. بخش آخر هم با نام «هم رای» برای ایجاد نظرسنجی عمومی در موضوعات مرتبط تعریف شده‌است که کاربران می‌توانند در این خصوص هم فعالانه اقدام کنند.

در مورد نحوه رسیدگی به شکایات هم باید افزود ساپرا سامانه‌ای است که زیر نظر اداره کل توسعه شبکه تنظیم‌گران اجتماعی ساترا فعالیت می‌کند. این سامانه یک اپراتور خبره و با تجربه دارد که همه شکایت را دسته‌بندی و بررسی اولیه می‌کند. پس از بررسی اولیه، متناسب با بخشی که شکایت در آن ثبت شده در اختیار معاونت‌های مختلف ساترا قرار می‌گیرد. مثلا در بخش محتوای نامناسب گزارش در اختیار معاونت پایش و نظارت ساترا قرار می‌گیرد. البته کارشناسان این معاونت خودشان هم به صورت مستمر فضای مجازی را رصد می‌کنند. در واقع کارشناسان اداره کل پایش فضای مجازی ساترا با مدیریت نوید همایونی به صورت دائم فضای مجازی را رصد می‌کنند و نظارت پسینی دارند و در عین حال به شکایات مردم از رسانه‌های فعال در فضای مجازی هم رسیدگی می‌کنند.  ورود به این سامانه نیاز به ثبت‌نام ندارد، فقط در صورتی‌که افراد بخواهند به عنوان ناظر ویژه فعالیت کنند، باید در این بخش ثبت‌نام داشته باشند تا بررسی لازم در این خصوص صورت گیرد. در غیراین صورت هر فردی با محتوای نامناسب یا سایر مصادیق تخلفات معرفی شده روبه‌رو شود، می‌تواند در این سامانه شکایت خود را ثبت کند.

تکلیف سکوهای غیرمجاز چیست؟

می‌دانیم که در بستر فضای مجازی برخی سکوهای مجازی بدون مجوز از ساترا فعالیت می‌کنند. تکلیف کاربران برای ثبت گزارش تخلفات این سکوها چیست؟ او پاسخ می‌دهد: کابران می‌توانند برای این پلتفرم‌ها هم گزارش ثبت کنند. پیگیری این گزارش‌ها با کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای است. 

اگر سکوی دارای مجوز تخلف کند، حتما از سوی ساترا تذکر دریافت می‌کند. این پلتفرم فرصت دارد محتوای مذکور را حذف کند. اما همان‌طور که اشاره شد رسیدگی به تخلف ثبت‌شده در مورد سکوی بدون مجوز، رویه دیگری در کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای دارد؛ ممکن است مثل «بلبل جان» مسدود شود تا مجوز لازم را بگیرد و پس از حذف محتوای نامناسب به کارش ادامه دهد. ساترا تنظیم‌گر رسانه‌های صورت و تصویر فراگیر در فضای مجازی است اما در برخی ایام، شکایاتی هم از پیام‌رسان‌ها دریافت می‌کند که با توجه به این‌که تنظیم‌گر پیام‌رسان‌ها در کشور وزارت ارتباطات و در حوزه محتوایی وزارت ارشاد است، اگر در این حوزه شکایتی باشد باز از طریق دبیرخانه کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای پیگیری می شود. 

ساترا کار رسیدگی را با کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای پیش می‌برد و این کارگروه تخلف را به نهاد تنظیم‌گر ارجاع می‌دهدیا اگر تخلف کاملا محرز باشد، دبیرخانه کارگروه وارد عمل می‌شود.  کاربر درگیر این‌که نهاد تنظیم‌گر مربوط به گزارش تخلف ارائه شده به ساپرا کیست، نخواهدشد. او می‌تواند گزارش خود را در هر بخش ثبت کند و مطمئن باشد که پس از بررسی و در صورت صحت و وارد بودن محتوای شکایت، روال قانونی در ساترا پیگیری خواهد شد.